Sen o Bezgrzesznej (Stefan Żeromski)
Reżyseria: Jerzy Jarocki, muzyka: Stanisław Radwan
Premiera: 21 stycznia 1979 r.
Miejsce premiery: Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

Opis przedstawienia:

Sen o Bezgrzesznej miał uświetnić obchody 60. rocznicy odzyskania niepodległości w listopadzie 1978 roku, choć ostatecznie jego premiera odbyła się w styczniu następnego roku. W spektaklu brał udział niemal cały zespół aktorski Starego Teatru, próby trwały wiele miesięcy. Scenariusz, który Jarocki stworzył wraz z Józefem Opalskim, miał strukturę kolażową – podstawę stanowiły teksty Stefana Żeromskiego, jednakże uzupełnione dokumentami z epoki oraz licznymi cytatami z utworów innych autorów. „Sen o Bezgrzesznej staje się (…) obrazem drogi, jaką naród nasz przebył od zaborów do odzyskania niepodległości” – pisał w programie do spektaklu Jan Paweł Gawlik, ówczesny dyrektor krakowskiej sceny.

Czterogodzinne widowisko podzielone zostało na dwie części, obejmujące różne okresy historyczne. Akcja toczyła się w kilku różnych pomieszczeniach teatru, co zmuszało widzów do nieustannego przemieszczania się, jak również do przyjęcia postawy uczestniczącej: „dołączywszy do grupy pielgrzymów, [widzowie] przemierzają w różnych kierunkach przestrzeń teatru, odbywając w ten sposób symboliczną wędrówkę ku wolności” (B. Guczalska, Jerzy Jarocki – artysta teatru, Kraków 1999). Mimo dramaturgicznego rozmachu i ciekawych rozwiązań formalnych przedstawienie zostało odebrane raczej chłodno. Warto jednak zwrócić uwagę na sformułowany po latach komentarz Joanny Krakowskiej, która zauważa, że Sen o Bezgrzesznej był „najważniejszym, wydajnym i wielopłaszczyznowym pod względem wykorzystania źródeł «przedstawieniem–archiwum» w teatrze PRL-u” (PRL. Przedstawienia, Warszawa 2016).

Charakterystyka muzyki:

Współpraca Jerzego Jarockiego ze Stanisławem Radwanem rozpoczęła się w 1970 roku wrocławskim spektaklem Paternoster. Od tamtego momentu utwory kompozytora decydować będą o muzycznym obliczu teatru Jarockiego – staną się istotnym elementem rzeczywistości scenicznej, zarówno w wymiarze formalnym, jak i semantycznym. Funkcja muzyki w Śnie o Bezgrzesznej wydaje się ściśle skorelowana z historyczno-dokumentacyjnym charakterem spektaklu, na co zwracał uwagę między innymi Krzysztof Pleśniarowicz: „Znakomicie historyczna jest (…) muzyka Stanisława Radwana, którego pieśni tak trafiają w nastrój epoki, że tworzą złudzenie słyszanego już kiedyś autentyku” (Sen o Bezgrzesznej, „Dziennik Polski” 1979, nr 47). Pośród pieśni wskazać można zarówno te zbiorowe, oddające ducha narodu, jak i indywidualne, odsłaniające tragizm jednostki wprzęgniętej w tryby historii. Przykładem tych drugich była przejmująca pieśń do wiersza Edwarda Słońskiego, opowiadająca o losie polskiego żołnierza zmuszonego do bratobójczej walki („Rozdzielił nas, mój bracie, zły los i trzyma straż”). Wykonywał ją Mieczysław Grąbka.

Choć kompozycje Radwana do przedstawień Jarockiego cechuje często minimalizm i redukcja materiału muzycznego, te napisane do Snu o Bezgrzesznej wyróżnia bogata melodyka, kolorystyka i instrumentacja.

Magdalena Figzał-Janikowska

Nagranie muzyki:

Plakat: