Baśń o pięciu braciach (Sergiusz Obrazcow, Sergiej Preobrażeński)
Reżyseria: Wojciech Wieczorkiewicz, muzyka: Krzysztof Penderecki
Premiera: 15 marca 1967 r.
Miejsce premiery: Teatr Lalki i Aktora „Marcinek”, Poznań
Opis przedstawienia:
Współpraca Krzysztofa Pendereckiego z Wojciechem Wieczorkiewiczem rozpoczęła się w 1959 roku w Teatrze Lalek „Banialuka” w Bielsku-Białej, gdzie odbyła się premiera spektaklu Najdzielniejszy z rycerzy na podstawie bajki Ewy Szelburg-Zarembiny. Tekst ten wydał się kompozytorowi na tyle interesujący, że w 1965 roku wraz z Markiem Stachowskim stworzył na jego motywach trzyaktową operę dla dzieci. Sztukę wyreżyserował ponownie Wojciech Wieczorkiewicz (Teatr Lalki i Aktora „Marcinek” w Poznaniu, 1965). Współpraca reżysera i kompozytora nabrała tempa wraz z przeniesieniem się Wieczorkiewicza do poznańskiego „Marcinka”, gdzie wraz z Leokadią Serafinowicz odpowiadał za artystyczno-programowy profil sceny. Powstały tam takie przedstawienia, jak Pieśń o lisie, Tygrysek, Roland Szalony, Królowa Śniegu czy wreszcie Baśń o pięciu braciach. Poza muzyką Krzysztofa Pendereckiego ich istotnym komponentem była często scenografia Jana Berdyszaka.
Premiera Baśni o pięciu braciach odbyła się w 1967 roku. Henryk Jurkowski wspominał ją następująco: „Wieczorkiewicz i Berdyszak zinterpretowali tę sztukę jako dramat egzystencjalny i symboliczny, realizujący się poza historią. To, co było faktem historyczno-politycznym przedstawili jako analizę ludzkiej natury, skorumpowanej blichtrem posiadania i władzy. Wyrazili też wizualnie wątpliwości wobec niewinności i czystości ideologii (…)” (H. Jurkowski, Moje pokolenie, Łódź 2006).
Charakterystyka muzyki:
Wojciech Wieczorkiewicz był reżyserem szczególnie wrażliwym na akustyczne środki teatralne, czego najpełniejszym dowodem były realizowane przez niego opery dla dzieci. Recenzenci jego przedstawień lalkowych zwracali często uwagę na doskonałe połączenie sfery plastycznej i muzycznej. Warto również zauważyć, że kompozycje Krzysztofa Pendereckiego do spektakli Wieczorkiewicza odchodzą często od klasycznych form, charakterystycznych dla teatru dziecięcego lat 60. i przywołują szerokie pole muzycznych tradycji. W warstwie dźwiękowej Pieśni o lisie (1961) Jan Puget dostrzegał wyraźne wpływy muzyki renesansowej, a także inspiracje Passacaglią c-moll Jana Sebastiana Bacha. Z kolei akcję Baśni o pięciu braciach dopełniała wokaliza na chór a capella, w której słychać nie tylko echa starocerkiewnych śpiewów, ale także zapowiedź Jutrzni (1971), a nawet już Eclogi VIII (1972). Partyturę Baśni… kompozytor podzielił na dziewięć fragmentów, które towarzyszyły poszczególnym scenom przedstawienia, choć zdecydowanie wykraczały poza funkcję ilustracji muzycznej.
Magdalena Figzał-Janikowska
Nagranie: